نشریه تاریخ اسلام در آینه اندیشه ها
سال سیزدهم شماره 2 (پیاپی 20، پاییز و زمستان 1400)

خراسان یا افغانستان کنونی سرزمینی است دارای پیشینه تاریخی وتمدنی که بعد از نفوذ اسلام درسال های 22 یا30 ه.ق،  مردم این سامان دین مقدس اسلام را اختیار نمودند. در این تحقیق ضمن بازگویی زمان وچگونگی ورود اسلام؛ نظریات مختلف در مورد ورود شیعیان بازخوانی شده است. مذهب تشیع همزمان با  ورود اسلام و در دوره «خلفای راشدین» بافرماندهی امثال احنف بن قیس که محبت اهل بیت (ع) را دردل داشتند، وارد این سرزمین گردیده و مردم را به آیین اسلام دعوت نمودند؛ و  در دوره خلافت امام علی (ع) باحضور حاکمان غور و مرو مردمان این سامان اسلام و مذهب تشیع گسترش یافت.

غوریان با حکمرانی خاندان شنسبانیه شناخته شده است. این خاندان سال های طولانی در افغانستان (خراسان تاریخی) و شبه قاره هند حکومت کردند. هدف؛ یافتن پاسخ واقعبینانه و مستند به کج‏نگاری و تردید انگاری هویت هزاره‎گی و شیعی بودن غوریان در مسیر تاریخنگاری است.

با مطالعه‎ در منابع و کتب تاریخی و استفاده از روش کتابخانه ای و اطلاع رسانی مجازی، هویت هزاره‎گی و شیعی غوریان بررسی و مستند سازی شده است.

 مستندات تاریخی نشان می دهد که بعضی از مورخین، تعمدا اقتدار و پیشینه تمدنی غوریان را به قوم غیر هزاره نسبت داده و تشیع بودن آنان را نیز انکار کرده وجنگ غزنویان و غوریان را نه مذهبی، بلکه خصومت و انتقام گیری شخصی دانسته اند.

از شواهد و داده های تاریخی، موقعیت زیستی و جغرافیایی و همچنین آداب و رسوم مردم غور به دست می‎آید که آنان هزاره و از بازماندگان سلسله غوریان تاریخی می‎باشند. انقراض سلسله غزنویان به دست غوریان نیز برخواسته از دشمنی، ظلم و سرکوب دوامدار و خصومت مذهبی غزنویان بوده است.

پس از شکست گروه طالبان، به وسیله نیروهای بین المللی ناتو و همپیانانشان، انتظارات هزاره ها از حکومت پساطالبان این بود که در ساختار سیاسی حضور حداکثری داشته باشند و یا براساس توافقات کنفرانس بن که اقوام براساس جمعیت و نفوذی شان در ساختار سیاسی حاکمیت مشارکت داده شوند. اما پس از تشکیل حکومت موقت، انتقالی و جمهوری اسلامی، عده ی بسیار اندک از شخصیت های هزاره در ساختار حکومت افغانستان قرار گرفتند. هرچند با حمایت قدرت های منطقه ای فضای بازی سیاسی تاحدودی ایجاد شده بود و باتوجه به این فضا، هرگز فرصت عرض اندام هزاره ها در ساختار سیاسی فراهم نگردید و معاهدات کنفرانس بن، صرفا روی گاغذ ماند و جنبه عملی پیدا نکرد. کرزی در مقام سکانداری افغانستان نوین، از نظر تعامل با هزاره ها در سلسله حاکمان پیشین قرار گرفت و حداقل سهم مشارکت هزاره ها در ساختارسیاسی و تصمیم گیری های کلان کشور را نیز، فراهم نکرد.

قوم دهقان با مرکزیت برمک یکی از مناطق بهسود از توابع ولایت میدان وردک است، در باره پیشینه تاریخی این مردم اطلاع دقیقی در دست نیست، جزء اینکه برخی از محققان این مردم را به برمکیان بلخ مرتبط دانسته است. با کودتای کمونیست ها و روی کارآمدن رژیم مارکسیستی و چپی های افراطی در هفت ثور 1357، مردم متدین قوم دهقان بهسود، به ویژه عالمان دینی این منطقه نیز مانند سایر ملت بزرگ افغانستان به ویژه هزارستان، به پا خاسته، انقلاب اسلامی و جهاد رهایی بخش را از بهسود رقم زدند. نخستین فرمانده مجاهدین بهسود، در بهار سال 1358ش؛ «حاجی عوضعلی شهید» آغازگر انقلاب از بهسود بوده است. بنابراین، مسیله پژوهش عبارت است از:« نقش قوم دهقان در انقلاب مردم بهسود علیه حکومت مارکسیستی». در این پژوهش که از روش تحلیلی- توصیفی و شیوه پیمایشی بهره برده است به این پرسش پاسخ داده است که مردم قوم دهقان در انقلاب مردم بهسود چه نقشی داشته است؟ برایند این تحقیق نشان می دهد که مردم قوم دهقان آغازگر انقلاب اسلامی از بهسود بودند. الحاج عوض علی شهید نخستین فرمانده مجاهدین بهسود بود که در بهار سال 58 ش، گروپ 48 نفری قوم دهقان را رهبری نموده سایر مجاهدین مناطق مختلف بهسود نیز به ایشان پیوستند.

شناسایی و شناخت شیعیان افغانستان به ویژه تاریخ تشیع در بدخشان یک امر مهم برای همه پیروان اهل‎بیت (ع) به شمار می رود، با شناخت پیروان تشیع در این گوشه ای از سرزمین ما می توانیم به شناخت بخش مهمی از هویت دینی و مذهبی آنان دست یابیم، نگاه ما در این نوشتار نوع خاصی از تشیع نیست بلکه کلیت و تمامیت تشیع با اقوام مختلف را شامل می شود که در بدخشان زندگی می کنند. اسناد تاریخی نشان می دهد که تشیع در بدخشان با ورود قبایل عرب به ویژه پیران امام علی (ع)، در نخستین سالهای ظهور اسلام صورت گرفته و در حوزه بلخ و سرزمین های همجوار آن نفوذ و گسترش یافته و در آن جا تثبیت و ماندگار شده است. شواهد و قراین زیادی از آثار به جا مانده در بدخشان گویای آن است که شیعیان و پیروان اهل‎بیت (ع) از قدیم الایام در این بلاد زیسته اند که ازجمله آن ها حضور سادات، زیارتگاه ها و حسینیه ها و قبور امام زادگان است که مارا در جهت شناخت بیشتر تشیع در بدخشان کمک می کند.